UM Ostrowiec

Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży jest tak samo ważne jak zdrowie fizyczne. Każde dziecko może przeżywać trudności, stres, poczucie osamotnienia czy bezradności. Czasem te emocje mogą prowadzić do myśli o odebraniu sobie życia. Dlatego tak ważne jest, aby rodzice i opiekunowie potrafili rozpoznać sygnały ostrzegawcze, reagować z troską i wiedzieli, gdzie szukać pomocy.

Ten materiał powstał, by wspierać dorosłych w podejmowaniu właściwych kroków, gdy dziecko znajduje się w kryzysie emocjonalnym. Nie zastępuje pomocy specjalistów, ale pokazuje, jak rozmawiać, reagować i chronić życie dziecka.

1. Traktuj sytuację poważnie - każdy sygnał o myślach samobójczych – nawet jeśli wydaje się „na wyrost” – wymaga uwagi i reakcji. Nie zakładaj, że dziecko „chce tylko zwrócić uwagę”. Mówienie o śmierci lub bezsensie życia zawsze oznacza, że dziecko cierpi i potrzebuje wsparcia.

2. Zanim rozpoczniesz rozmowę:

· spróbuj sam się uspokoić – oddech, chwila ciszy lub rozmowa pomogą ci zachować spokój w trakcie rozmowy z dzieckiem
· myśli i zachowania samobójcze mogą dotyczyć również młodszych dzieci, nie tylko nastolatków,
· ryzyko wzrasta w okresie dojrzewania, zwłaszcza przy zaburzeniach nastroju, uzależnieniach, traumach, braku wsparcia czy samookaleczeniach.

3. Zwróć uwagę na możliwe sygnały ostrzegawcze.

Zmiany emocjonalne i myślowe:

· częste wypowiedzi o braku sensu życia („Nie chcę żyć”, „Wszystko jest bez znaczenia”, „Lepiej by było, gdybym się nie urodził”, „Wszystko byłoby łatwiejsze beze mnie”),
· poczucie beznadziei, smutku, winy lub wstydu, przygnębienia,
· obniżony nastrój, drażliwość, wycofanie, wybuch złości.

Zmiany w zachowaniu:

· izolowanie się od rodziny, przyjaciół i rówieśników,
· rezygnacja z ulubionych aktywności i zainteresowań,
· rozdawanie swoich rzeczy,
· zaniedbywanie wyglądu,
· samookaleczanie lub podejmowanie ryzykownych działań,
· pogorszenie wyników w nauce, wagary, ucieczki ze szkoły.

Zmiany w funkcjonowaniu fizycznym:

· zaburzenia snu i apetytu,
· nagła utrata lub przyrost masy ciała,
· przewlekłe bóle bez przyczyny medycznej.

4. Porozmawiaj z dzieckiem – spokojnie i wprost. Rozmowa to najważniejszy krok.
Nie musisz mieć gotowych rozwiązań – ważne, żeby dziecko poczuło, że nie jest samo.

Jak rozmawiać:

· wybierz bezpieczne miejsce do rozmowy w spokoju i bez pośpiechu, bez telefonów, hałasu i innych osób,
· nie prowadź rozmowy w pośpiechu, poświęć tyle czasu ile potrzebuje dziecko,
· poproś o zgodę na pytania – to wzmacnia zaufanie i współpracę,
· pokaż, że chcesz zrozumieć, a nie oceniać,
· jeśli widzisz niepokojące zmiany, zapytaj wprost o myśli samobójcze,
· rozmawiaj spokojnie z empatią i szacunkiem dla uczuć dziecka,
· daj dziecku poczuć, że może mówić bez ocen i kar,
· słuchaj więcej niż mów,
· nie bagatelizuj i nie pocieszaj na siłę,
· nie bój się zadawać pytań,
· okaż zrozumienie i wdzięczność za szczerość,
· zadeklaruj poufność, ale wyjaśnij, że w razie realnego zagrożenia życia powiadomisz specjalistę,
· bądź obecny i dostępny, okazuj zainteresowanie i troskę każdego dnia,
· pamiętaj – rozmowa to początek pomocy, nie jej koniec,
· powiedz, co zauważyłeś: „Zauważyłem, że jesteś ostatnio smutny i zamyślony. Martwię się o Ciebie.”
· zadawaj pytania otwarte i uważnie słuchaj, nie przerywaj,
· nie oceniaj i nie krytykuj – Twoim celem jest zrozumienie,
· możesz zapytać wprost: „Czy myślałeś o zrobieniu sobie krzywdy?”, „Czy chciałbyś nie żyć?”, „Czy masz plan, jak mógłbyś to zrobić?”,
· nie pocieszaj „Będzie dobrze”,
· jeśli jesteś zdenerwowany, zrób kilka oddechów – dziecko szybko „czyta” napięcie dorosłych,
· zachowaj spokój i stabilność emocjonalną, nawet jeśli usłyszysz coś trudnego.

Pamiętaj:
pytanie wprost o samobójstwo nie zwiększa ryzyka, a często ratuje życie. Daje dziecku sygnał, że może bezpiecznie mówić o swoich uczuciach.

5. Nie bagatelizuj sytuacji:

· nie mów: „Nie przesadzaj”, „To minie”, „Masz wszystko, czemu miałbyś to robić?”,
· nie obwiniaj siebie ani dziecka,
· nie unikaj tematu,
· nie reaguj złością, paniką i oskarżeniami „Jak mogłeś o tym pomyśleć?!”,
· nie obiecuj, że „nikomu nie powiesz” – jeśli istnieje zagrożenie życia, masz obowiązek szukać pomocy.

6. Zadbaj o bezpieczeństwo dziecka. Jeśli istnieje ryzyko, że dziecko może spróbować odebrać sobie życie:

• nie zostawiaj go samego,
• usuń z otoczenia niebezpieczne przedmioty (leki, ostre narzędzia, sznurki, broń, alkohol),
• jeśli dziecko korzysta z internetu, zwróć uwagę na treści, które może oglądać – grupy, czaty, fora mogą wzmacniać myśli samobójcze,
• warto mieć spisane numery pomocy w widocznym miejscu (np. na lodówce, w telefonie dziecka),
• jeśli nie masz pewności, jak postąpić, zawsze możesz zadzwonić na numer wsparcia i zapytać, co zrobić w konkretnej sytuacji,
• wezwij pomoc: zadzwoń 112 (pogotowie lub policja) lub jedź z dzieckiem do najbliższego szpitala psychiatrycznego / Szpitalny Oddział Ratunkowy.

7. Zorganizuj pomoc specjalistyczną. Skontaktuj się jak najszybciej ze specjalistami, którzy pomogą ocenić poziom ryzyka i zaplanować dalsze wsparcie:

· lekarzem psychiatrą,
· psychologiem lub terapeutą,
· pedagogiem lub psychologiem szkolnym,
· poradnią psychologiczno-pedagogiczną,
· pracownikiem socjalnym Centrum Usług Społecznych,
· Punktem Interwencji Kryzysowej lub Ośrodkiem Interwencji Kryzysowej.

8. Ważne numery telefonów pomocowych.

· 116 111 – Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży (czynny całą dobę, bezpłatnie)
· 800 70 2222 – Centrum Wsparcia dla osób w kryzysie psychicznym (24h, bezpłatnie)
· 112 – numer alarmowy (w razie bezpośredniego zagrożenia życia)

9. Po kryzysie – jak wspierać dziecko.

· zachęcaj do mówienia,
· edukuj siebie i osoby z otoczenia o sygnałach ostrzegawczych i sposobach reagowania,
· rozwijaj poczucie więzi rodzinnej, przyjaźni, przynależności i radzenia sobie ze stresem,
· bądź blisko – okaż zainteresowanie i cierpliwość,
· nie oczekuj, że dziecko szybko poczuje się lepiej,
· powrót do równowagi to proces – potrzebuje czasu, wsparcia i cierpliwości,
· zdarzają się nawroty trudnych emocji – to normalne,
· pomóż dziecku znaleźć nowe formy wsparcia: grupy rówieśnicze, zajęcia sportowe, pasje – wszystko, co wzmacnia poczucie sensu.
· wspieraj kontakt z terapeutą lub lekarzem,
· ustal wspólnie plan bezpieczeństwa – lista osób, miejsc i sposobów, do których dziecko może się zwrócić, gdy poczuje się źle,
· utrzymuj stałą komunikację ze szkołą i specjalistami,
· zadbaj także o własne emocje – rodzice również potrzebują wsparcia,
· dziecko, które przeszło kryzys, może przez pewien czas wymagać większej uważności – obserwuj zmiany w nastroju, śnie, zachowaniu, kontakcie z rówieśnikami

10. Najważniejsze przesłanie dla rodziców . Nie musisz być ekspertem. Wystarczy, że jesteś, słuchasz i reagujesz. Twoja uważność i gotowość do działania mogą uratować życie Twojego dziecka.

11. Przykładowy scenariusz rozmowy z dzieckiem w kryzysie:

Rodzic: „Widzę, że ostatnio jesteś smutny i bardziej wycofany. Martwię się o ciebie i chciałbym o tym porozmawiać, żeby lepiej zrozumieć, co się dzieje. Będę mógł ci wtedy pomóc.”
Dziecko: „Nie wiem… po prostu jest mi źle.”
Rodzic: „Rozumiem. Nie musisz mówić wszystkiego od razu. Jestem tu, żeby cię wysłuchać. Każdy czasem czuje się źle i to jest zupełnie w porządku. Ale jeśli to trwa długo albo jest bardzo mocne, warto o tym porozmawiać.” (chwila ciszy – rodzic słucha, nie przerywa, daje przestrzeń)
Rodzic: „Czy dobrze zrozumiałem, że czujesz smutek, żal albo lęk? Co sprawia, że tak się czujesz? Co ci choć trochę pomaga, kiedy jest ci źle? Czy jest ktoś, z kim czujesz się bezpiecznie?”
Dziecko: „Czasami pomaga mi jak jestem sam, albo jak rozmawiam z kolegą… Ale czasami po prostu jest mi bardzo źle.”
Rodzic: „Dobrze, że mi to mówisz. To wymaga odwagi. Czy zdarza ci się myśleć, że nie chcesz żyć albo że chciałbyś zrobić sobie krzywdę?”
Dziecko: „Czasami tak…”
Rodzic: „Słyszę, że to dla ciebie bardzo trudne. Dziękuję, że mi to powiedziałeś. Nie jesteś z tym sam. Chcę ci pomóc. Co mógłbym dla ciebie zrobić, żebyś poczuł się choć trochę lepiej? Jak możemy razem zadbać o to, żebyś czuł się bezpiecznie?”
Rodzic: (spokojnie wyjaśnia): „To, o czym rozmawiamy, zostaje między nami. Ale jeśli twoje życie lub zdrowie byłoby w niebezpieczeństwie, będę musiał skontaktować się ze specjalistą, żeby cię chronić. To nie kara – to sposób, żeby zapewnić ci bezpieczeństwo.”
Rodzic: „Chciałbym, żebyśmy razem poszukali pomocy – możemy porozmawiać z psychologiem, zadzwonić do kogoś, kto zna się na takich sprawach, albo znaleźć numer telefonu zaufania, który możesz mieć zawsze pod ręką. Co o tym myślisz?”
Dziecko: „Dobrze… spróbujmy.”
Rodzic: „Dziękuję, że się otworzyłeś. Wiem, że to trudne. Jestem z ciebie bardzo dumny. Możemy też ustalić, że jeśli znów będzie ci bardzo ciężko, od razu do mnie przyjdziesz, dobrze? Zawsze możesz do mnie przyjść, kiedy będzie ci ciężko.”
Rodzic: (opcjonalnie na zakończenie): „A jeśli chcesz, możemy też razem wymyślić kilka rzeczy, które pomogą ci poczuć się lepiej w trudnych chwilach – małe kroki, które możesz zrobić sam albo razem ze mną.”

Czasem dziecko nie będzie chciało rozmawiać. Nie naciskaj, ale daj znać, że jesteś dostępny: „Rozumiem, że nie chcesz teraz mówić. Kiedy będziesz gotowy, ja tu będę.” To także forma wsparcia.

12. Dlaczego to działa?

· Otwarte pytania – dziecko samo opowiada o swoich uczuciach i strategiach radzenia sobie.
· Normalizacja uczuć – dziecko nie czuje się „dziwne” ani „złe” z powodu smutku.
· Opcje działania – psycholog, numer telefonu zaufania, przyjaciele, rodzic.
· Bezpieczeństwo i granice – dziecko wie, kiedy rodzic może potrzebować interweniować.
· Wsparcie na przyszłość – dziecko ma jasne poczucie, że zawsze może wrócić do rozmowy.
· Budowanie zaufania i więzi – dziecko czuje, że rodzic naprawdę je słucha i rozumie, co zwiększa jego poczucie bezpieczeństwa i gotowość do otwartości.
· Modelowanie zdrowego radzenia sobie z emocjami – rodzic pokazuje, że emocje są naturalne i można je wyrażać w bezpieczny sposób. Dziecko uczy się, że proszenie o pomoc jest normalne i nie jest powodem do wstydu.
· Wzmocnienie poczucia sprawczości – rodzic pyta o pomysły dziecka na to, co mogłoby mu pomóc („Co moglibyśmy razem zrobić, żeby poczuć się lepiej?”). Daje dziecku możliwość wyboru działań – np. z kim porozmawiać, jakie strategie zastosować.
· Utrzymanie ciągłości wsparcia – ważne jest planowanie kolejnych kroków i ustalenie, że rozmowy mogą być kontynuowane. Dziecko wie, że wsparcie nie kończy się po jednej rozmowie.
· Wspieranie samorefleksji – pytania o uczucia, strategie radzenia sobie i osoby, z którymi dziecko czuje się bezpiecznie, rozwijają umiejętność rozpoznawania i nazywania emocji.
· Budowanie poczucia nadziei – podkreślanie, że trudne emocje mogą się zmieniać, że są sposoby, by sobie radzić, i że nie jest się w tym samemu.
· Autentyczność – dziecko wyczuwa, czy dorosły naprawdę chce zrozumieć, czy tylko „odrabia zadanie”. Prawdziwa troska i szczerość budują więź skuteczniej niż idealne słowa.
· Czas i cierpliwość – zmiana nie nastąpi od razu; kluczowe jest powtarzanie rozmów, małe gesty, codzienna obecność.
· Zaufanie jako fundament – kiedy dziecko doświadcza, że dorosły nie boi się jego emocji, uczy się, że można mówić o trudnościach bez wstydu. To najważniejszy czynnik chroniący przed samobójstwem.

Udostępnij

CO ZROBIĆ, GDY TWOJE DZIECKO MA MYŚLI LUB ZAMIARY SAMOBÓJCZE