PROFILAKTYKA WAD POSTAWY U DZIECI I MŁODZIEŻY

Prawidłowa postawa ciała stanowi kluczowy element rozwoju układu ruchu dzieci i młodzieży. W okresie wzrostu i dojrzewania, gdy zachodzą intensywne zmiany w budowie ciała i kształtują się nawyki ruchowe, istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia wad postawy, które bez odpowiedniej profilaktyki mogą utrwalić się i prowadzić do problemów w dorosłym życiu.

Czynniki ryzyka powstawania wad postawy:

1)    niska aktywność fizyczna / siedzący tryb życia:

• ograniczona aktywność ruchowa zwiększa ryzyko wystąpienia wad postawy,
• dzieci, które spędzają wiele godzin w pozycji siedzącej oraz mają mało zróżnicowanych ruchów, osłabiają się mięśnie posturalne, co sprzyja zaburzeniom ułożenia ciała; 

2) niewłaściwe warunki szkolne i domowe oraz obciążenie pleców:

• niewłaściwe meble szkolne, zbyt mała przestrzeń pracy,
• noszenie plecaka niesymetrycznie lub o zbyt dużej wadze to czynniki sprzyjające wadom postawy,
• noszenie plecaka tylko na jednym ramieniu powoduje wady postawy;

3)   nadwaga / zmieniona masa ciała / skład ciała;

4)   faza intensywnego wzrostu / dojrzewania:

• okresy wzrostu charakteryzujące się szybką zmianą długości kończyn, trzonów kręgowych i przyrostem masy są szczególnie podatne na naruszenia równowagi mięśniowej i posturalnej;

5)   styl życia i czynniki psychospołeczne:

• niewystarczający sen, nieprawidłowe nawyki żywieniowe, stres czy też nieprawidłowa organizacja czasu pracy i zabawy mogą być związane z osłabieniem mięśni i zwiększonym ryzykiem wad postawy;

6)   środowiskowe i społeczne czynniki:

• z badań wynika, że dzieci pochodzące z rodzin o niższym poziomie ekonomicznym lub mniej świadomych zdrowotnie miały większe ryzyko niewykrytych wad postawy lub braku badań profilaktycznych. 

Świadomość tych czynników jest istotna dla budowania strategii profilaktycznych.

Zasady profilaktyki wad postawy:

1)   edukacja i badania przesiewowe:

• programy edukacyjne w szkołach skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców, które uświadamiają znaczenie prawidłowej postawy ciała, objawów wad i sposobów ich zapobiegania,
• Przesiewowe badania postawy ciała (screening) w wieku szkolnym pozwalają wcześniej zidentyfikować zmiany i podjąć interwencję

2) promowanie aktywności fizycznej i różnorodnych ruchów:

• regularna aktywność ruchowa sprzyja rozwojowi prawidłowych wzorców motorycznych, wzmocnieniu mięśni posturalnych oraz utrzymaniu elastyczności i równowagi mięśniowo-szkieletowej,
• wybór ruchu nie powinien ograniczać się do jednej formy – różnorodność sprzyja lepszemu rozwojowi układu ruchu.

3) zapewnienie ergonomii miejsca nauki i codziennego funkcjonowania:

• dobór właściwych mebli szkolnych i domowych (dostosowanych do wzrostu dziecka), organizacja przestrzeni pracy, właściwe ustawienie monitora, krzesła i stołu, a także ograniczanie czasu statycznej pracy,
• ograniczanie nadmiernej wagi plecaka oraz noszenie go symetrycznie – to ważne środki prewencyjne; 

4) ograniczanie czasu spędzanego w pozycji siedzącej / niesprzyjającej postawie:

• siedzący tryb życia i długi czas pracy przy komputerze, tablecie czy telefonie wpływają negatywnie na mięśnie postawy i sprzyjają wadom postawy,
• zachęcanie do przerw w siedzeniu, zmiany pozycji oraz aktywnego odpoczynku;

5) wczesne wykrycie i interwencja dla dzieci z wykrytą wadą:

• gdy w badaniach przesiewowych wykryto wadę postawy, ważne jest rozpoczęcie działań naprawczych: ćwiczeń, korekcji ergonomicznej, a w niektórych przypadkach dalszej diagnostyki;

6) uwzględnienie czynników społeczno-edukacyjnych:

• wsparcie rodziców, nauczycieli oraz środowiska szkolnego jest niezbędne dla skutecznej profilaktyki. Edukacja rodziców i nauczycieli zwiększa świadomość i może przyczynić się do wcześniejszego wykrycia i działania profilaktycznego.
   

Praktyczne rekomendacje dla rodziców, nauczycieli i opiekunów - na podstawie wiedzy naukowej można wyróżnić konkretne działania, które warto podejmować w codziennym funkcjonowaniu:

• upewnić się, że dziecko regularnie (np. minimum 60 minut dziennie) bierze udział w aktywności fizycznej – najlepiej różnorodnej (bieganie, skakanie, pływanie, gry zespołowe),
• zadbać o ergonomię miejsca nauki: odpowiednia wysokość biurka i krzesła, monitor w linii wzroku, częste przerwy i zmiana pozycji,
• sprawdzić wagę plecaka szkolnego: nie powinna ona przekraczać zalecanych wartości związanych z masą ciała dziecka, powinien być noszony symetrycznie na obu ramionach,
• ograniczyć czas spędzany w jednej pozycji siedzącej, zwłaszcza przed ekranem – zachęcać do aktywnych przerw, rozciągania, zmiany pozycji,
• wprowadzić w szkole i domu edukację dotyczącą prawidłowej postawy – pokazy, ćwiczenia, wskazówki dla dzieci,
• regularnie obserwować postawę dziecka (np. czy barki są równe, czy nie występuje wyraźne pochylenie tułowia) i w razie wątpliwości skonsultować się z fizjoterapeutą lub lekarzem specjalistą,
• współpraca rodziców z nauczycielami wychowania fizycznego, szkolnymi pielęgniarkami i lekarzami w celu wdrożenia działań profilaktycznych i kontrolnych.

Wady postawy u dzieci i młodzieży są znaczącym problemem zdrowotnym – o wysokiej częstości występowania i możliwościach negatywnego wpływu na zdrowie w dorosłym życiu. Liczne badania wskazują na możliwość ich profilaktyki poprzez: edukację, badania przesiewowe, promowanie aktywności fizycznej, zapewnienie właściwej ergonomii oraz angażowanie środowiska szkolnego i rodzinnego. Wczesne działanie i systematyczność są kluczem — gdyż wzorzec postawy przyjęty w wieku rozwojowym często w dużym stopniu determinuje postawę w dorosłości. 

Zestaw naukowo uzasadnionych ćwiczeń profilaktycznych dla dzieci i młodzieży — opracowany w oparciu o badania fizjoterapeutyczne i zalecenia m.in. WHO, PTReh (Polskie Towarzystwo Rehabilitacji) i publikacje z Journal of Physical Therapy Science oraz Children (MDPI). Ćwiczenia są bezpieczne, można je wykonywać w domu lub w szkole (po krótkiej rozgrzewce, np. marszu w miejscu przez 1-2 minuty).

 1. Deska (plank) – wzmacnianie mięśni posturalnych - wzmocnienie mięśni głębokich brzucha, grzbietu i obręczy barkowej.
Wykonanie:

• oprzyj się na przedramionach i palcach stóp, ciało ustaw w jednej linii,
• utrzymuj pozycję przez 20–30 sekund, oddychając spokojnie,
•  stopniowo wydłużaj czas do 1 minuty.

Uwaga: biodra nie mogą opadać ani unosić się za wysoko.
Źródło: Children (MDPI), 2021, 8(12):1170 – badania wykazały poprawę stabilizacji tułowia i redukcję wad postawy po 6 tygodniach ćwiczeń izometrycznych.

 2. Kobra – wzmacnianie prostowników grzbietu - przeciwdziałanie nadmiernemu garbieniu i wzmocnienie mięśni prostowników.
Wykonanie:

• połóż się na brzuchu, dłonie oprzyj pod barkami,
• unieś klatkę piersiową do góry, głowa przedłużeniem kręgosłupa (bez przeprostu),
• zatrzymaj pozycję na 10 sekund, powtórz 5–10 razy.

Źródło: J. Phys. Ther. Sci. 2018;30(9):1127–1133 – ćwiczenia ekstensyjne poprawiają postawę i ruchomość kręgosłupa u dzieci szkolnych.

3. Pająk przy ścianie (wspinanie palcami) – korekcja łopatek - zapobieganie odstającym łopatkom i wzmacnianie mięśni międzyłopatkowych.
Wykonanie:

• stań ok. 30 cm od ściany, oprzyj dłonie na wysokości barków,
• „wspinaj się” palcami dłoni w górę, jak najwyżej możesz, a następnie wróć w dół,
• powtórz 10 razy, 2–3 serie.

Źródło: Physiotherapy Quarterly, 2020;28(2):50-56 – ćwiczenia stabilizujące łopatki znacząco poprawiają symetrię postawy u dzieci.

4. Chodzenie po linii i stanie na jednej nodze – równowaga i koordynacja - rozwój czucia  głębokiego (propriocepcji) i balansu ciała.
Wykonanie:

• narysuj linię na podłodze (np. taśmą),
• przechodź po niej powoli, stopa za stopą,
• następnie stań na jednej nodze przez 10 sekund, potem zmieniaj nogi.

Źródło: BMC Pediatrics, 2019;19:163 – ćwiczenia równoważne poprawiają kontrolę postawy i zapobiegają asymetriom u dzieci w wieku 7–12 lat.

 5. Drzewo – nauka prawidłowej postawy ciała - utrwalanie prawidłowego ustawienia ciała i równowagi.
Wykonanie:

• stań prosto, stopy razem, ręce wzdłuż ciała,
• unieś jedną nogę i oprzyj stopę o wewnętrzną stronę drugiej łydki lub uda,
• ręce unieś nad głowę, wytrzymaj 15–30 sekund,
• oddychaj spokojnie i utrzymuj równowagę.

Źródło: International Journal of Environmental Research and Public Health, 2022;19(21):14208 – ćwiczenia jogowe, w tym „drzewo”, zwiększają świadomość postawy i poprawiają stabilizację centralną.

Zasady ogólne:

• ćwiczyć 3–4 razy w tygodniu po 15–20 minut,
• dbaj o regularność i poprawną technikę,
• nie wykonuj ćwiczeń w bólu ani skurczu,
• w przypadku wykrytych wad postawy – program powinien być skonsultowany z fizjoterapeutą.